هنر اسلامی – دیدگاه هایی که صاحب نظران نسبت به هنر اسلامی دارند چگونه است ؟
اگر بخواهیم یک تعریف مناسب از هنر اسلامی داشته باشیم میتوانیم بگوییم که هنر اسلامی هنری است که آن میزان از بعد معنویت انسان را درنظر می گیرد و به نوعی به هنر دینی هم معروف می باشد . در این شاخه هنر بیشتر تمرکز اصلی بر روی دنیای اسلام و اسلامی است و این فرهنگ را به شکلی می خواهند تبلیغ و ترویج دهند . شاخه های هنر اسلامی شامل : مهماری اسلامی ؛ فرش بافی قالی بافی ؛ سفالگری ؛ حجاری ؛ نقاشی و خوشنویسی هستند .
که ما با نمونه های آن نیز آشنا می شنویم :
نمونه آثار معماری اسلامی ؛ نمایی از نقش جهان اصفهان که نمایانگر از معماری زیبا و پرظرافت اسلامی را نشان می دهد.
نمونه ای از هنر فرش بافی اسلامی که متعلق به عصر صفوی ؛ فرش اصفهانی می باشد و در تزیینات این فرش از خط نستعلیق استفاده شده است.
نمونه از هنر سفالگری اسلامی ؛ متعلق به دوره ساجوقی و در تزیینات بیشتر از نقوش گیاهی و حیوانی استفاده می شده
نمونه ای از هنر خوشنویسی اسلامی ؛ چلیپا نویسی شده به خط نستعلیق
اثر میرعلی هروی
نمونه ای از هنر نقاشی اسلامی متعلق به مکتب نگارگری هرات و
ساخت کاخ خورنق را نشان می دهد ؛ اثر از کمال الدین بهزاد
نمونه ای از هنر حجاری اسلامی ؛ متعلق به دوره صفوی ؛ مسجد جامع اصفهان که به مسجد عتیق هم معروف است و این قسمت نشانگر محراب دالان شرقی این مسجد است.
نمونه ای از هنر میناکاری روی سفال
هنر میناکاری اصفهان که نشان از میزان دقت و ظرافت این هنر است .
نمونه هنر کاشی کاری ؛ کاشی کاری مسجد جامع یزد و نمای جنوبی آن
نمونه ای از هنر پارچه های قلمکار اصفهان ؛ چاپ شده با استفاده از کلیشه های چوبی
تصویر اول نمونه ای از هنر پنجره ارسی یا مشبک سازی از باغ دولت آباد یزد و تصویر دوم هنر پنجره ارسی و آیینه کاری دیواره ها از کاخ گلستان
به علاوه بر هنر های نام برده شده شاخه هایی از هنر همچون : فلز کاری ؛ مجسمه سازی ؛ شیشه گری و هنر های صناعی ؛ موسیقی و ادبیات و شعرو … از جمله هنر های ایرانی اسلامی بودند اما با مطالعه صورت گرفته در این حوزه و در طی نتیجه گیری آن هنر هایی که به مطالعه آن پرداختیم از هنر های اسلامی هستند که در تمام دوره های تاریخی همچنان قوی و پررنگ ادامه داشتند .
به طور کلی هنر اسلامی فقط صرفا به نشان دادن موضوعات مذهبی و اسلامی نمی پردازد بلکه این هنر تلاش دارد تا فرهنگ و نوع آداب و رسوم و حتی شیوه زندگی مردمان آن دوره را به نمایش بگذارد . اغلب هنر اسلامی بر خلق زیبایی ها و استفاده از نقوش هندسی و انتزاعی می پردازد و این زمینه با گذشت زمان و کسب تجربه های فراوان و تولید آثار هنری متعدد باعث پیشرفت و حتی تقویت بسیار این هنر شده است .
اما در بخش بندی افرادی که دیدگاه و نظران مختلفی در رابطه با هنر اسلامی دارند می توان گفت تاریخ دانان و متخصصان زیادی در این رابطه به تحقیق و پژوهش پرداخته اند ؛ و این نوع بررسی و تجزیه تحلیل آنان در این باره باعث شده تا شاخه های وسیع تری از جمله شاخه های صنایع دستی اسلامی هم مورد بررسی قرار گیرد .
در تمامی بررسی آثار هنر اسلامی مبانی زیبایی شناسی اسلامی ؛ تمثیل شناسی اسلامی و تعالیم اسلامی قابل تشخیص است و ما می خواهیم هنر اسلامی را بیشتر از لحاظ دیدگاه عرفانی معنوی مورد بررسی قرار دهیم . افراد زیادی هنر اسلامی را از احاظ معنوی عرفانی مورد بررسی قرار دادن که ما نظریه دو شخص شاخص و مشهور می پردازیم .
تیتوس بورکهارت پژوهشگر بسیار معروف و مشهور که در این رابطه به بحث پرداخته است . او در زمینه هنر های اسلامی ؛ معماری و تمدن اسلامی مطالعه فروانی داشته و کتاب هایی در این باره به چاپ رسانده است .
این کتاب ها به به صورت اصلی زبان های انگلیسی ؛ فرانسوی و آلمانی قابل دسترس اند و حتی برخی از آنان هم به زبان فارسی ترجمه شده اند . نظریه ای که بورکهارت در رابطه با هنر اسلامی دارد این گونه است که کعبه را به عنوان یک بنایی که ماهیت مقدس دارد تصور می کند و خود کعبه را نمایانگر قلب انسان می داند که انسان را از لحاظ احساسی مورد احاطه قرار می دهد .
ساخت بنای کعبه را امری بسیار مهم و ضروری می داند و دیدگاه هنرمندان مسلمان را دیدگاهی سرشار از یقین در عقیده اسلامی خود می داند . ساخت بنا های اسلامی را به تعبیری که دارد به عنوان نزدیکی هنرمندان مسلمان به خدا تصور دارد . به طور کلی دیدگاهی که بورکهارت نسبت به هنر اسلامی دارد بسیار معنوی و عرفانی و در پی خداشناسی هست و به عقیده او هنرمند در تلاش است تا اثری را خلق کند که هدف او از خلق این اثر بیشتر نزدیک شدن به خدا و در حالت معنویت است .
شخص دیگری که در این باره صاحب نظر است ؛ سید حسین نصر می باشد . او فیلسوف ؛ نویسنده و نظریه پرداز است و بیشتر مطالعات و پژوهش های او در باره هنر اسلامی ؛ تشکیل و پیشرفت هنر ایران پس از ورود اسلام است . بیشترین تلاش و یکی از کار های مهمی که ایشان کردند این بود که ملاصدرا را با جامعه غرب آشنا کردند .
نظریه ای که این شخص در رابطه با هنر اسلامی دارد این است که باید برای شناخت بهتر هنر اسلامی به بطن دین اسلام رجوع کرد و هنر اسلامی را هنری معرفی می کند که در پی سرشت پروردگار و تجلیات خداست و برای شناخت بیشتر صفات خدا باید به آثار اسلامی رجوع کرد .
چیزی که بیشتر مورد تاکید اوست ، توجه به آن میزان از هنر بصری مورد استفاده شده در آثار هنر اسلامی است و آن را انعکاس یافته شده از هنر بصری قرآن می داند که منشا آن باز مارا به سمت نوعی وحدت و شناخت اسلامی هدایت می کند . مثالی که ایشان در این باره می زنند قسمتی از سوره بقره و مربوط به آیه پانزده هست با ترجمه : به هر طرف که بروید به سوی خدا روی آورده می شوید .
به طور کلی دیدگاهی که سید حسین نصر دارد همانند بورکهارت به نوعی یک دید کلی و جمع بندی شده ی معنوی عرفانی از هنر اسلامی هست که شناخت تحقیق و جست و جو در آن فقط و فقط باعث این می شود که مارا با استفاده از این هنر گرانبها به شناخت نفسانی دینی برسیم .
دو نگرشی که از تیتوس بورکهارت و سید حسین نصر به مطالعه آن پرداختیم ؛ هر دو با وجه اشتراکات زیادی شبیه و مطابق هم بودند اما پژوهشگران و صاحب نظران مشهوری در این زمینه همچون : هلن برند ؛ الک گاربر ؛ کریستین پرایس پژوهشگرانی در این راستا بودند که آنان هم هنر اسلامی را از نظر اعتقادات مذهبی و ارزش های فرهنگی مورد بررسی قرار دادند .
همچنین تمام شاخه های هنر اسلامی هر کدام به صورت جداگانه به دلیل آن میزان از استقلال ؛ تجلی به نمایش گذاشتن آن اندازه از تفکرات موجود در ذهن نویسنده و تبلیغ دین اسلام می تواند باشد و از گذشته تا به امروز پیشرفت در این هنر باعث شده تا هنر اسلامی به آن موقعیت مناسب برسد ؛ توسعه پیدا کند به حدی که این هنر در سراسر جهان بسیار مهم و شاخص باشد .
منابع :
۱ . وبگاه سازمان تبلیغات اسلامی ؛ نگاهی به تاریخچه پیدایش هنر اسلامی
۲ . زندگی نامه سید حسین نصر ؛ امیر مازیار ؛ ۱۳۸۴
۳ . معرفت جاویدان ؛ ترجمه مجموعه مقالات سید حسین نصر ؛ جلد اول صفحه ۲۹۰
۴ . جهان شناسی سنتی علم جدید ؛ چاپ اول ۱۳۸۹
2 دیدگاه. ارسال دیدگاه جدید
آفرین خیلی خوب بود
خیلی کامل و دقیق👌🏻