چین باستان
قسمت اول
نگاهی به جغرافیا و پیشینه تمدن چین باستان :
ازجمله تمدن‌های قابل‌مطالعه در شرق جهان چین است که اگرچه از تمدن‌های مصر و بین‌النهرین دیرتر به ساخت‌وساز فرهنگی و تمدنی پرداختند، اما با شروع تمدن چین باستان ابتکارات، ابداعات، تفکرات فلسفه و باورهای متنوع و پیشرفته را شاهد هستیم.چینی‌ها همچون مردم ویتنام، ژاپن، مغول‌ها و غیره از نژاد زرد هستند و نام‌گذاری کشور چین به دلیل اتحاد این سرزمین در دوره فرمانروایی سلسله چین باستان است.
چین به‌طورکلی سه منطقه دارد. منطقه میانی که مهم‌ترین مرکز تمدنی چین باستان است، منطقه شمالی و کوهستانی و پر از جنگل منچوری و محدوده شمال رود یانگ تسه. بندرها مهم شانگ‌های و کانتون از مهم‌ترین شهرهای قدیم و جدید چینی هستند و رودخانه‌های مهم اش یکی زرد و دیگری یانگ تسه جیانگ می‌باشند که رودخانه زرد نیز اولین خاستگاه تمدنی این کشور محسوب می‌شود.
اگرچه چین دوره تاریخی سلسله‌ای پیوسته دارد و قابل‌مطالعه، اما بحث پیرامون دوره‌های قبل از تاریخ به دلیل کمی آثار به‌دست‌آمده تا حدود زیادی مشکل است. از ابتدایی‌ترین آثار بشری این کشور می‌توان به انسان (جمجمه) پکن اشاره کرد که مربوط به حدود ۵۰۰ هزار سال پیش بوده و در نزدیکی شهر پکن با چند قطعه‌سنگ کوارتز تراشیده شده، به‌دست‌آمده است. به‌غیراز این از هزاره پنجم قبل از میلاد نیز آثاری از مناطق مختلف چین به‌دست‌آمده است. آثار
جمجه انسانِ پکنی مربوط به 500 هزار سال پیش
این دوره درون قبور گذاشته می‌شد و حتی گاهی بردگان را نیز برای کمک به مردگان اشرافی، زنده‌به‌گور کرده و در کنار جسد قرار می‌دادند. از هزاره چهارم قبل از میلاد، سفالینه‌های به‌ویژه از عهد نوسنگی در دره رودخانه هوانگهو یا رود زرد در شمال و شمال شرقی با زمینه سرخ و نقوش هندسی به‌دست‌آمده است.
در شمال شرق چین از هزاره سوم قبل از میلاد سفالینه‌های سرخ‌رنگ و نقوش هندسی از چین باستان باقی‌مانده است. از هزاره دوم قبل از میلاد می‌توان تمدن لونگ شان را نام برد
ظرف سفالی بزرگ با تزئین لعابی، دوره نو سنگی، موزه اشمولین، آکسفورد.
که از سفال‌های صیقلی با رنگ سیاه مشخصه هنری آن‌ها را تشکیل می‌دهد. یادآوری می‌شود که در دوره نوسنگی در شمال چین سه نوع سفالینه تولید شدند که منتسب به سه فرهنگ یانگ شائو، هسین تین و لونگ شان بودند؛ یعنی سفالینه قرمز، سیاه و خاکستری که سفالینه‌های خاکستری به تدریج سفالینه های قرمز و سیاه را از میدان خارج کردند و در شمال چین فرهنگ شانگ را پدیدار کردند که طلوع دوره تاریخی چین محسوب می‌شود.در کنار آن‌ها، آثار مفرغی و سنگی نیز به‌دست‌آمده است که به‌صورت زیبایی تزئین شده‌اند.
پیکره‌هایی با سنگ‌های مرمر و یشم نیز از این هزاره پیداشده است. در این هزاره ناحیه هونان Ho-nan محلی شد که تمدن‌های مختلف را در خود جای داد و سپس امپراتوران سلسله شانگ با متحد ساختن آن‌ها تاریخ تمدن چین باستان را آغاز کردند. سلسله شانگ را معمولاً شروع دوره تاریخی و تمدنی چین باستان می‌دانند که از 1۵۰۰ قبل از میلاد با اتحاد اقوام مختلف و زیر سلطه خود چین بزرگ را تشکیل می‌دهند.
کشور چین اگرچه بسیار وسیع و دارای بخش‌های گسترده‌ای است اما ازنظر خط و هنر به همدیگر بسیار نزدیک هستند و دوام متحدانه این خصوصیات باعث شده فرهنگ چین با همه وسعت آن معرفی و شناسایی شود.در فرهنگ قدیم مردم چین طبیعت و محیط جغرافیایی ارزش بسیار بالایی دارد تا جایی که انسان را نه یک موجود مسلط بر طبیعت بلکه جزئی از آن می‌دانند، به‌عبارت‌دیگر در کنار سایر اجزا و عناصر طبیعی انسان نیز خود را ملزم به سازگار نمودن با آن می‌نماید، لذا فرهنگ و اعتبار و هنر چین به‌نوعی در خدمت پروراندن این ذهنیت است.
سلسله‌های امپراطوری چین
- سلسله شانگ و شروع پیوسته هنر در چین ۱۵۲۳ تا ۱۰۲۸ قبل از میلاد
- سلسله چو یا چئو (Cheou)
- سلسله چین
- سلسله هان (۲۰۶ قبل از میلاد تا ۲۱۱ بعد از میلاد)، هم دوره با اشکانیان
- خاندان ششگانه
- سلسله سویی
- سلسله تانگ، تا ۹۰۶ میلادی، هم دوره با ساسانیان
- خاندان پنجگانه
- سلسله سونگ(Sung) ۹۰۶ میلادی تا ۱۲۷۹ میلادی
- سلسله یوآن (مغول‌ها ۱۲۶۵ تا ۱۳۶۸ میلادی)
- سلسله مینگ (۱۳۶۸ تا ۱6۴۴ میلادی)
- سلسله چینگ(۱۶۴۴ تا ۱۹۱۲ میلادی)
سلسله شانگ و شروع پیوسته هنر در چین ۱۵۲۳ تا ۱۰۲۸ قبل از میلاد:[1]
(PI) پی در سنگ یشم سفید، نزدیک به زمان سلسله چو، قطر دایره ۱۶ سانتیمتر، گالری هنری W.R. Nelson کانزاس‌سیتی. پی یا بی نماد آسمان گرد و دایره شکل که آتش مقدس از دایره وسط آن برمی‌خیزد. جزو وسایل مقدس و مورداستفاده در مراسم مذهبی بوده و موجب سرشاری نعمت و برتری می‌شده است. دانه‌های روی بی نقاط سفیدرنگ سمبل غلات است که با کشاورزی و زندگی مردم پیوند داشته است
از این دوره با برتری یافتن این سلسله و متحد ساختن مردم قدرت و حکومت بزرگی در چین باستان ایجاد شد تا در سایه امنیت و حمایت، تمدن چین شکل پیوسته به خود بگیرد آن‌ها پایتخت خود را یین در نزدیکی آن یانگ امروزی قراردادند.
در این دوره مفرغ کاملاً شناخته‌شده و مورد کاربرد قرارگرفته است که نشان‌دهنده قالب‌ریزی دقیق اشیا است و با نقوش جانوران و عفریت‌ها، کنده‌کاری و برجسته‌کاری شده و خطوط روی آن‌ها رسوم و اطلاعات زیادی از کشورداری چین در این دوره را نشان می‌دهد.
می‌توان از خصوصیات فرهنگی و هنری این دوره کامل بودن پوشش لباس زنان و مردان، گلی بودن خانه‌ها، اختراع و استفاده از چرخ سفالگری، پرستش عناصر و اجزاء طبیعت، قربانی کردن انسان و حیوان، نوشتن خط که تداوم آن با تغییراتی تا به امروز کشیده شده و روی خیزران نیز ثبت گردیده است، مفرغ و غیره وجود استخوان‌های نقاشی شده برای سحر و جادو، ساخت مقبره‌های بزرگ برای بزرگان قوم، بهره‌گیری از تزیینات نقوش جانوری زیاد باحالت‌های مختلف زیگزاکی، مواج، هندسی و غیره اشاره کرد.
در این دوره با خطوط مواج و زیگزاکی، باران و رودخانه نشان داده می‌شود. جانورانی چون فیل، ماهی، خرگوش و انواع پرنده‌ها نیز هرکدام در نقش‌ها وظیفه خاصی به‌عنوان خدای طبیعی چینی‌ها تصویر می‌شده است. یکی از نقوشی که در دوره شانگ اهمیت بسیاری دارد، نقش حیوانی با نام تائو-تیه یا گلوتون است، برخی از پژوهشگران معتقدند که این نقش نقش بدوی اژدهای چینی است.
سلسله چو یا چئو (Cheou):
: پشت آینه برنزی(مفرغی)، نزدیک به دوره چو، 5/12 سانتیمتر
در این دوره (1027 تا ۲۵۶ قبل از میلاد) پادشاهان و امپراتوران همچون فراعنه مصر حالتی صرفاً مذهبی به خود داده و پسران خدا به شمار می‌آیند و در همین زمان است که قدرت سلسله چو به ضعف گراییده و سیستم فئودالیته ایجاد می‌شود. در این سلسله دو مکتب بزرگ فلسفی یعنی کنفوسیوس و لائوتسه به وجود می‌آیند که می‌خواهند روال زندگی و اخلاقیات اجتماعی مناسبی را در میان مردم پایه‌گذاری کنند.
در دوره چو موسیقی موردتوجه قرار می‌گیرد و بناها به‌صورت چوبی و گلی قد برمی‌افرازند سفالگری و مفرغ کاری که در دوره‌های قبل شروع و تداوم‌یافته بود، در این دوره نیز موردتوجه بیشتر قرار می‌گیرد که می‌توان از آینه‌های مفرغی به‌عنوان یکی از آثار مهم این دوره نام برد که کاربردی‌تر شد. از طرفی موضوعات و الهامات اساطیری زمان شانگ جای خود را به موضوعات طبیعی‌تر و ملموس‌تر می‌دهد.
در همین زمان است که به‌واسطه فئودالیته شدن حکومت هنر درباری می‌شود و مواد و آثار گران‌بهایی چون مفرغ، یشم، لاک و غیره ساخته می‌شود. اواخر این دوره هم‌زمان است با ساخت صنایع‌دستی و آثاری از سنگ یشم که بسیار زیبا ساخته‌شده‌اند. آهن در این دوره نیز موردتوجه قرار گرفت و باعث رونق کشاورزی و ساخت سلاح‌های جنگی شد.
در میان درگیری‌ها و آشوب‌های داخلی سلسله چین در سال ۲۵۶ تا ۲۰۷ قبل از میلاد به‌صورت مستقل سر برآورد و به دلیل مبارزه با سنت‌های پیشین و سعی در ریشه‌کن نمودن باورهای گذشته و سوزاندن و از بین بردن کتاب‌ها و متون قدیم دوام نیاورد و بعد از آن‌ها نوبت به سلسله مقتدر هان رسید. از ویژگی‌های فلسفی هنری مهم این دوره ساخت دیوار چین است که در دوره‌های بعد تکمیل‌تر شده است.
سلسله چین یا چه ئین:
نام چین از این دودمان گرفته شده است. نخستین امپراطور چه ئین به نام شی هوانگ تی در خلال فرمانروایی اش دستور داد استحکاماتی معروف به دیوار بزرگ چین در شمال قلمرواش برای محافظت از قبایلی وحشی بیابانگردی به نام هون برپا کنند. شی هوانگ تی، زبان نوشتاری، وزن ها و اندازه ها و نیز نظام پولی را در سرتاسر قلمرواش یکسان کرد. او تمام مکتب های فکری به غیر از قانون مداری را سرکوب نمود. لین تونگ، گور تپه کاخ تدفینی شی هوانگ تی است.
سلسله هان (۲۰۶ قبل از میلاد تا ۲۱۱ بعد از میلاد)
: اسب مفرغین از سلسله هان. مجموعه سیگنوراسیلیا پرودان، روم.
این سلسله که بیشتر هم‌زمان با دولت اشکانیان در ایران است از مهم‌ترین دوره‌های فرهنگی و هنری چین محسوب می‌شود. سلسله هان در چین نظم خاصی را ایجاد کرد و چین را آن‌گونه که تقریباً امروزه وجود دارد ساخت و حتی نتوانست ارتباطات خود را از مرزهای چین بگذراند. آیین‌های اخلاقی و پندها و نصایح کنفوسیوس در این دوره سخت موردتوجه قرار می‌گیرد یادداشت‌ها و باورهای تاریخی مردم به نگارش درمی‌آید.
ارتباط ایران و چین و ایجاد خط بزرگراه خاکی و بازرگانی این کشور، یعنی جاده ابریشم شکل می‌گیرد. چینی‌سازی که از هنرهای بسیار زیبا و معروف کشور چین است در دوره هان کارکرده اصلی و رونق خود را به دست می‌آورد. دین بزرگ و گسترده بودائی موجب تأثیر گذاردنش بر بسیاری از ساختارهای هنر چوبی، سفالی، سنگی و غیره می‌شود.
دین بودائی در این دوره به کشور چین وارد می‌شود. ساخت کاغذ را مربوط به این دوره می‌دانند که موجب رونق نقاشی و کتابت می‌گردد و نیز ادامه ساخت دیوار چین در این دوره است. نقوش برجسته، آجرهای مهر خورده، چوب کاری‌های لاکی، پیکره‌های کوچک اندام تدفینی، نقاشی، سفالینه‌های منقوش، حکاکی روی سنگ از ساختارهای هنری این دوره است. به‌واسطه ورود دین بودائی آثار هنری به چین وارد و درنتیجه ساختمان‌هایی بانام پاگودا ساخته می‌شود و معابد غاری نیز موردتوجه قرار می‌گیرد.
[1] بعضی از محققین ازجمله هلن گاردنر دوره شانگ را در تمدن‌های پیش‌ازتاریخ چین مطالعه می کنند.
برای خرید فایل PDF این مقاله بر روی لینک زیر کلیک کنید
6,000 تومانافزودن به سبد خرید
