مجسمه‌های رومی در موزه متروپلیتن
تمدن روم باستان از قرن هشتم قبل از میلاد در شبه‌جزیره ایتالیا شکل گرفت و در کنار دریای مدیترانه و به مرکزیت شهر رم چنان گسترش پیدا کرد که در قرن اول و دوم میلادی به یکی از بزرگ‌ترین امپراتوری‌های باستان (با حدود ۲۰٪ از جمعیت آن زمان) تبدیل گشت. این مقاله دربارۀ 15 مجسمه رومی از مجسمه‌های موجود در موزه متروپولیتن است؛ در ادامه ترجمۀ گوشه‌ای از محتوا و توضیحات سایت موزه متروپلیتن در باب مجسمه‌های روم باستان را مطالعه خواهید نمود.
مجسمه رومی مرمری یک جنگجو زخمی
متعلق به 138-181 بعد از میلاد، کپی شده از یک مجسمه برنز یونانی به نام ca قرن 450-460 قبل از میلاد
موضوع این مجسمه رومی به طور دقیق مشخص نشده است. جنگجو، یک سپر را روی بازوی چپ خود گرفته است و احتمالاً نیزه‌ای در دست راست خود نگه‌داشته و او با پاهای خود با دقت و به‌خوبی روی سطح شیب‌دار ایستاده است. این شکل باید تا حدودی مرتبط با دریا باشد، زیرا در یک نسخه دیگری از این مجسمه رومی (در موزه بریتانیای لندن)، حکاکی شبیه به تخته‌سنگی که توسط امواج احاطه‌شده است بر روی آن دیده می‌شود.
گفته می‌شود که این مجسمه قهرمان یونانی، پروتسیلااوس است که اخطار اوراکل را قبول نکرده و نیز اولین یونانی است که در خاک تروا قدم می‌گذارد، او اولین کسی بوده که جان خود را در جنگ از دست داد. این مجسمه نمادی از پروتسیلااوس است که از کشتی پایین می‌آید تا با سرنوشت خود روبه‌رو شود.
در پی کشف زخمی در زیر بغلِ سمت راست مجسمه، تفسیر مجددی از آن به‌عنوان مرد جنگجوی در حال مرگ که به عقب جبهه می‌رود، بیان‌شده است. این اثر به‌عنوان مجسمه‌ای معروف از مجسمه‌های کرزیلا (مجسمه‌ساز یونانی) شناخته‌شده است. هویت‌های بسیار دیگری نیز به علت نوع ایستادن غیرمعمول و پیکره منحصربه‌فرد این اثر و نسخه لندن آن بیان‌شده است، اما هیچ‌کدام به‌طورکلی پذیرفته‌نشده‌اند .
مجسمه برنز از یک پسر اشرافی
مربوط به 27 قبل میلاد و 14 بعد از میلاد
این مجسمه رومی در ابعاد یک انسان واقعی در جزیره شرقی مدیترانه، رُدز، پیداشده، (جایی که به شهرهای ثروتمند یونان باستان و بعدها به مراکز شکوفایی تجارت و فرهنگ تحت تسلط رومیان معروف است). پسر با چهره پهن و موهای کوتاه خود، شبیه به شاهزادگان جوان از خانواده آگوستوس (اولین امپراتور رومی) است، اما ممکن است او فرزند یک مقام مهم رومی مستقر در رُدز یا فرزند یک یونانی ثروتمند باشد.
با گسترش نفوذ روم در سراسر مدیترانه وجود تبادلات مد، آداب‌ورسوم و فرهنگ دیده می‌شود. رومیان، فرهنگ یونان را بسیار می‌ستودند . جزیره رُدز به دلیل مدارس فلسفه و بلاغت مشهور بوده است. این پسر حتی به‌جای توگا (ردای بی‌آستین) سنتی رومی ، یک‌تن پوش یونانی (ردا) پوشیده است.
سر و نیم‌تنه آتنا از جنس سنگ مرمر
قرن اول و دوم بعد از میلاد
الهه آتنا به‌عنوان یک زن زیبای جوان نمایش داده‌شده است. پوشش کلاه او که تا بالای سرش کشیده شده، بر روی موهایش دیده می‌شود. سپر محافظ (پوست بز) با سر گُرُگِن که به‌نوعی به گردنبند یا یقه تبدیل‌شده است و امکان پیچ‌خوردگی و بندبند شدن جامۀ آتنا را فراهم می‌کند. اثر یونانی الاصل آن احتمالاً به‌صورت برنز اجراشده است.
مجسمه از سنگ مرمر از یک پیرزن
سال 14 – 68 بعد از میلاد، نسخه‌برداری از یک اثر یونانی قرن دوم قبل از میلاد
در دوره هلنیستی ، هنرمندان درگیر بازنمایی دقیق دوران کودکی، پیری و حتی مشکلات جسمی شدند. دامنه موضوعات به طرح‌هایی از مردم حاشیه‌نشین تعمیم پیداکرده بود. مجسمه‌هایی شگرف و در اندازه‌ی بزرگ از ماهیگیران، دهقانان و فاحشه‌های سالخورده به موقوفات و هدایای ارزشمند مذهبی تبدیل می‌شدند و بعضی‌اوقات در مکانی مانند پارک و یا حرم قرار می‌گرفتند.
اگرچه این مجسمه با عنوان “زن پیر بازار” مشهور است، اما احتمالاً نمایانگر یك فاحشه پیر است که در راه رفتن به جشنواره دیونیسوس، خدای شراب، است. صندل‌های ظریف او و پارچه فاخر بر روی بدن لاغرش، قبای کوتاه با پارچه مزین و پرکار، به دور از لباس زبر یک زن دهقان است. تاج گل پیچک روی سر او نشان‌دهنده‌ی ارتباط او با دیونیسوس است و سبد میوه و دو مرغ باید هدایای وقفی یا (نذری) برای دیونیسوس باشد و یا شاید تدارکی برای خودش در این روز جشن تهیه‌کرده است.
ستایش دیونیسوس بسیار متداول بود. در طول دوره هلنیستی، بر اساس توضیحات ادبیات باستانی این‌طور برداشت می‌شود که راهپیمایی‌ها و جشن‌های خارق‌العاده‌ای به‌افتخار دیونیسوس برگزار می‌شود. در اواخر قرن دوم قبل از میلاد ترکیب ساده و معمولی برای پیکره‌سازی اتخاذ شد. اورجینال این اثر در جایگاه مقدسی(حرم) و شاید برای خدای شراب (دیونیسوس) وقف‌شده باشد. نسخه‌ی کپی شده رومی این اثر مجسمه‌ی تزئینی برای باغ و بوستان است.
مجسمه‌ای از سنگ مرمر از یکی از اعضای خانواده امپراتوری
27 قبل میلاد و 68 بعد از میلاد
این مجسمه و اثر مشابه آن، احتمالاً بخشی از یک گروه مجسمه بوده است، این گروه از مجسمه‌ها از اعضای سلسله جولیو-کلودیایی است که از زمان آگوستوس تا زمان نرون بر روم حکومت می‌کردند و این مجسمه ها تجلیلی از آن‌ها بوده است.
حالت این اندام‌های برهنه تا حدودی یادآور آثار ابتدایی پولیکلیتوس، یکی از مشهورترین مجسمه‌سازان یونانی قرن پنجم قبل از میلادی است و او قطعاً به دنبال جلوه قهرمانانه‌‌ای برای مجسمه‌ها بوده است. گفته‌شده که پارچه مزینی که دور باسن و بالای بازو مجسمه را پوشیده است، نشانه‌ای خاص و نمادین برای تقدیر از یک شخص منحصربه‌فرد است که قبلاً مرحوم شده است.
مجسمه خمیده آفرودیت از سنگ مرمر
قرن 1 یا 2 بعد از میلاد، نسخه برداری از یک نمونه‌ی یونانیِ قرن 3 قبل از میلاد
این الهه برهنه در مجموعه‌ای از حالت‌های خمیده به نمایش درآمده است. آفردیت در حمامش، به پشت سرخود، به سمت یک اروس بازیگوش (الهه عشق)، چرخیده است. مانند بسیاری از آثار هلنیستی، از بیننده دعوت می‌شود تا به دور مجسمه بچرخد و از هر طرف آن لذت ببرد. احتمالاً نسخه اصلی آن یک هدیه نذری (وقفی) در یک جایگاه مقدس (حرم) است، درحالی‌که بسیاری از نسخه‌های کپی رومی، به‌واقع آثاری تزئینی بودند که در ویلاهای خصوصی یا حمام‌های عمومی قرار می‌گرفتند .
مجسمه از سنگ مرمر از پان (خدای چوپانان، گله‌ها و …)
قرن 1 بعد از میلاد
باغ‌های ویلایی و ستون‌های دور حیات آن مملو از تصاویر دیونیسوس، همراهان او و جانوران جنگل بود. پان، خدای بز، در اینجا به شکل رایج خود یعنی به‌عنوان یک مرد پشمالو و ریش‌دار با پاها، شاخ‌ها و دم یک بز نشان داده‌شده است. خمیدگی کمرش بر اثر فشار یک ظرف شراب است که بر روی شانه چپ خود نگه‌داشته است. این مجسمه احتمالاً به همراه یک ظرف (هم‌اکنون مفقود است) به‌عنوان بخشی از یک مجموعه آب‌نما بوده است.
مجسمه مرمری هراکلس نشسته بر روی صخره
قرن 1 یا 2 بعد از میلاد، اقتباس‌شده از یک مجسمه یونانی در اواخر قرن 4 یا اوایل قرن 3 قبل از میلاد
این مجسمه رومی نِمودی از قهرمان بزرگی است که بر روی صخره‌ای در حالت استراحت است. پاهای او به سمت جلو کشیده شده و گرزی در زیر بغل چپش قرارگرفته است. این مجسمه ارائه‌ای عالی و واقع‌بینانه از بدن لاغر و خمیده و نیز عضلانی و قدرتمند هراکلس است که یادآور آثار لیزیپپس ، مجسمه‌ساز معروف اواخر قرن چهارم قبل از میلاد است .
کتیبه پایه‌دار از سنگ مرمر
قرن 160-170 بعد از میلاد
گفته می‌شود که این کتیبه پایه‌دار در نزدیکی رُم پیداشده است. اما نوشته آن به زبان یونانی است. این مدرک یک هدیه‌ای تمثیلی به‌افتخار سرکار خانم پومپیا آگریپینیلا است. این کتیبه پایدار توسط اعضای دیگر فرقه Bacchic (پومپیا به آن فرقه تعلق داشت)، نصب شد. در این کتیبه بیش از سیصد نام یونانی، همراه با هفتاد نام رومی ذکرشده است که حدود یک‌سوم از کل این اسامی متعلق به نام زنان است.
به نظر می‌رسد که این اسامی دربرگیرندۀ تمام طبقات اجتماعی جامعه باشد، از رتبه سناتوری گرفته تا برده‌ها، اسامی بر طبق مقام و فعالیتشان در فرقه Bacchic در کتیبه به ترتیب نوشته‌شده‌اند. عناوین آن‌ها اندازه و پیچیدگی یک صف آیینی(مراسم آیینی) در فرقه Bacchic مقدس باستانی را نشان می‌دهد.
یک رهبر (احتمالاً همچون ملبس به پیراهن باکوس(خدای شراب) )، کشیش و کشیشان ، حمل‌کننده‌های تصاویری از خدا، حمل‌کننده‌های سبدهای نمادین، نگه‌دارنده‌های گاو مقدس، حاملان فانوس، یک حمل‌کنندۀ نماد فالوس (اندام جنسی مرد)، حمل‌کنندۀ مشعل، مدرس، مردان و زنان که پوششی از پوست حیوانات تازه قربانی شده بر تن دارند ، نگهبانان غار مقدس و تعداد زیادی از دنبال کنندگان به نام‌های باکو و باکوس (مرتبط به خدای شراب).
مجسمه‌ای مرمری از یکی از اعضای خانواده امپراتوری
27 قبل میلاد و 68 بعد از میلاد
این مجسمه رومی و اثری دیگری که همانند این مجسمه است، متعلق به یک مجموعۀ مهم هستند (این مجموعه از تعداد محدودی مجسمه نیمه برهنه مردان تشکیل‌شده است که امروزه بخشی از مجموعه یادبود سلسله جولیو-کلودین شناخته می‌شوند). مجسمه‌های اعضای خانواده امپراتوری، هم زندگان و هم کسانی که تا زمانِ ساخت مجسمه‌ها مرده بودند را در بردارد، غالباً در فضاهای عمومی مانند تالار یک شهر، یک باسیلکا یا تئاتر به نمایش گذاشته می‌شدند .
پیکره مرمری نشسته یک موزه (الهه موسیقی و شعر)
متعلق به قرن 1 یا 2 بعد از میلاد، نسخه‌برداری از یک مجسمه یونانیِ مربوط به قرن 3 قبل میلاد
این الهه شعر و موسیقی نشسته بر تخته‌سنگ، سرش را بر روی دست راست خود تکیه داده است. این اثر احتمالاً متعلق به گروهی از مجسمه‌ها است (مجسمه‌هایی که نمایشگر مسابقه موسیقی بین ساتیر مارسیاس (موجود نیمه انسان و نیمه بز) و خدای آپولو بودند. این مجسمه بخشی از مجموعه‌ای از عهد باستان است که توسط مارس وینکنزو گیستانینانی در اوایل سده سوم قرن 17 در رم به‌دست‌آمده است.
مجسمه یک زن از سنگ مرمر
متعلق به قرن اول یا دوم بعد از میلاد، این مجسمه رومی کپی شده یا اقتباسی است از یک مجسمه هلنیستی در قرن 2 قبل از میلاد
این مجسمه رومی دارای سه لایه لباس است: یک کیتون (قبای) آستین‌دار که در زیر گردن قابل‌مشاهده است که با یک منگوله حلقه‌دار در کمر گره‌خورده است. در لایه دوم یک‌قبا و یا پیپلوس که بر روی هر دو شانه زن محکم شده است و یک تن‌پوش (عبا)، روی شانه چپ و قسمت پایین بدن را پوشیده است.
این نوع پارچه چندلا به همراه لایه‌های نیمه شفافش که بر روی‌هم آمده‌اند و نیز طراحی پیچیده آن یادآور ویژگی‌های بارز مجسمه‌های مربوط به اواخر دوره هلنیستی است. این نسخه رومی بخش زیادی از تنوع و ظرافت‌های اثر اصلی را در بردارد. احتمالاً سر پیکره بر روی حفرهای که بر روی بدن است، به‌طور جداگانه قرارگرفته می‌گرفته است.
مجسمه‌ای مرمری از یک بانو
قرن اول یا قرن دوم بعد از میلاد، این مجسمه اقتباس‌شده یا کپی است از یک مجسمه یونانی از قرن 2 یا 3 قبل از میلاد،در دوره هلنیست ، مجسمه‌سازان از نمایش لایه‌های پیچیده از پارچه لذت می‌بردند . این مجسمه بخشی از مجموعه‌ای بود که توسط مارچز وینکنزو جیوستینیانی در رم شکل‌گرفته است.
مجسمه مرمر یک توگوات (مردی که لباس توگا دارد)
قرن اول ( توگا به معنای ردا ( لباس بدون آستین رومی ) و توگاتوس : غیرنظامی، این کلمات لاتین هستند
این مرد لباس و پارچه‌ای از تونیک : بلوز کمربند دار مشخص‌ترین لباس رومی را پوشیده است . توگا، یک پارچه پشمی با لبه‌های گرد ، قرن‌هاست که لباس سنتی رومیان بوده است، اما در اواخر قرن اول میلادی محبوبیت این نوع لباس‌ها در میان مردم روبه‌زوال بود.
امپراتور آگوستوس به‌عنوان بخشی از تلاش خود برای احیای ارزش‌ها و آداب‌ورسوم باستانی، این نوع لباس را یک نوع لباس غیررسمی کشور اعلام کرد که همه شهروندان ملزم به پوشیدن آن در این انجمن بودند. یک جعبه چرمی استوانه‌ای برای تومارها، که در کنار پای اثر دیده می‌شود، وی را به‌عنوان مردی که مشغول تجارت عمومی است ، معرفی می‌کند . یک سر و بازوی پرتره به‌طور جداگانه تراشیده شده و اضافه‌شده است .
مجسمه بازالت آفرودیت
اواخر قرن اول – اوایل قرن دوم
ساخت این مجسمه رومی اقتباسی از یک مجسمه‌ی معروف یونانی متعلق به قرن سوم قبل از میلاد به نام آفردیت مدیچی است. رومی‌ها از سنگ‌های رنگی برای کف، تزیین دیواره و مجسمه استفاده می‌کردند. ساختن نسخه ای از یک الگو متداول آفردیت با استفاده از سنگ بازالت شاید به منظور نشان دادن تیرگی جنس مفرغ باشد (یعنی جنس فلز را تداعی کند ).
گردآوری و ترجمه: سیده فاطمه حسینی[1]
[1] : دانشجوی کارشناسی کتابت و نگارگری دانشگاه سوره تهران
برای اطلاعات بیشتر دربارۀ هنر هند در موزه های متروپلیتن و بریتانیا اینجا کلیک کنید.
