نسخه خطی قرآن در موزه متروپولیتن

یک برگ از نسخه خطی قرآن                                     

حدود  1180 میلادی

به خط شرقی یا خط جدید كوفی نوشته‌شده است. خط دوم این برگ شامل دو حرف عمودی بلند (الف و لام) است که یک الگوی بیضی‌شکل متمایز را تشکیل می‌دهد. پروسه ساخت و عمل‌آوری دقیق و استادانه‌ی پس‌زمینه، کاملاً پر از نقوش گیاهی است که به شکوفه‌های بزرگ ختم می‌شود، به‌طوری‌که به نظر می‌رسد متن در برابر پس‌زمینه تزئینی برجسته است و به‌خوبی سبب تمایز متن از پس‌زمینه شده است.

خط و تذهیب مربوط به یک قرآن در موزه توپقاپی سرای به تاریخ 573 ه ق/1177– 78 میلادی مربوط می‌شود. کتیبه‌های برجسته در معماری و سرامیک‌های براق این دوره، حاکی از وحدت سبک در هنر سلجوقیان قرن یازدهم و دوازدهم ایران و عراق است.

یک برگ از نسخه خطی قرآن

تاریخ:  707 هجری قمری/ 8-1307 میلادی

در عصر ایلخانیان مجموعه‌ای از نسخه‌های خطی باشکوه با مقیاس بزرگ قرآن تولید شد درحالی‌که تعداد کمی از آن‌ها می‌توانند به‌طور مستقیم با حمایت سلطنتی مرتبط باشند، اما اندازه و کیفیت کاغذ آن‌ها، همراه با خوشنویسی و تذهیب عالی‌شان، نشان می‌دهد که آن‌ها برای اعضای دربار ایلخانیان تهیه‌شده‌اند. این برگه “قرآن گمنام بغداد ” (که به دلیل حامی ناشناخته به این نام نامیده شده است) نه‌تنها تاریخ و مکان تولید، بلکه نام استاد خوشنویس و تذهیب‌گر خود را ارائه می‌دهد.

یک صفحه تألیف شده از قرآن                                                          

حدود  1370 میلادی

این برگه از دست‌نوشته‌ای آمده است که، شامل پنج سوره از قرآن بوده که با عبارت الحمدالله (ستایش برای خداست) شروع می‌شود. صفحه‌های دست‌نوشته به روش یک قرآن کامل تزئین و به نمایش گذاشته‌شده است. هر صفحه دارای پنج سطر زیبا با خط محقق است که با قلموی آغشته به طلا ترسیم‌شده است.

گل‌های رز، پایان هر آیه را علامت‌گذاری کرده، و نوارهای تذهیب شروع هر سوره را نشان می‌دهند. برگ‌های موجود در نسخه‌ی خطی اکنون پراکنده‌شده‌اند، اما اسم خطاط، ابو محمد عبدالقیوم ابن محمد ابن کرمشاه التبریزی ست که در قسمت انتهایی یک صفحه از یک ‌مجموعه‌ی خصوصی آورده شده است.

این تکه انتهای تاریخ نسخه‌ی خطی یا نام حامی‌اش را ارائه نمی‌دهد. اما سبک تذهیب و خوشنویسی آن با قرآن‌هایی که برای اولیای مملوک در اواخر قرن چهاردهم، و با نسخه‌های کمی بعدتر که برای حاکمان اولیه تیموری تهیه‌شده بود قابل‌مقایسه است. تصور می‌شود که این نسخه‌ی خطی توسط یکی از اعضای خانواده‌ی جلایریان، احتمالاً شیخ اویس که از سال ۱۳۵۶ تا ۱۳۷۴ حکومت کرد و پایتختش در بغداد بود، سفارش داده‌شده است.

یک برگ از“ قرآن آبی‌رنگ”                        

نیمه دوم قرن 9 – میانه قرن10 میلادی

این تصویر متعلق به برگی از یک قرآن مجلل و چند جلدی است. همراه با صفحات نیلی، نشانه‌های آیه به رنگ نقره‌ای ست که احتمالاً در شمال آفریقا نسخه‌برداری‌شده. تصور می‌شود که پالت آن در امپراتوری بیزانس همسایه به دست‌نوشته‌هایی بارنگ بنفش و طلاکاری شده به تحریر درآمده. مانند سایر قرآن‌های اولیه، خواندن متن در اینجا دشوار است زیرا حروف دستکاری‌شده‌اند تا طول هر خط با دیگری یکسانی باشد، و علائم لازم برای تمایز بین حروف حذف‌شده‌اند.

دو برگ از ” قرآن پرستار” (مصحف الحدینه)

حدود ٤١٠ هجري قمری  و 20-1019 ميلادي

 این صفحه‌ی دوتایی از یک قرآن، به همراه اطلاعات جالبی در اختیار ما قرارگرفته. پرستار یکی از حاکمان زیرید آفریقای شمالی آن را برای اهدا به مسجد جامع قیروان سفارش داده است. این کتاب به شکلی از خط “سبک جدید کوفی” نوشته‌شده که مختص آفریقای شمالی بوده، و روی پوست صورت می‌گرفته است. نوشتن روی پوست تا مدت‌ها بعد، که حتی استفاده از کاغذ برای قرآن در مصر، عراق یا ایران متداول شده بود، در آفریقای شمالی همچنان رواج داشت.

آلبوم خوشنویسی شامل شعر و روایات نبوی (حدیث)

حدود  1500 میلادی

این آلبوم شامل نمونه‌های نوشته‌شده توسط شیخ حمدالله، مشهورترین خوشنویس عثمانی است. متن برگرفته از احادیث، سخنان و سبک زندگی حضرت محمد (ص) است که منبع مهمی برای هدایت اخلاقی و حقوقی در سنت اسلامی است. در هر صفحه، چندین سطر از یک سطر کوچک (نسخ) توسط یک یا دو سطر با یک خط با اندازه‌ی بزرگ‌تر (ثلث یا محقق) کادربندی شده و سپس بر روی ورق‌های کاغذ سنگ مرمر چسبانده می‌شوند که هرکدام الگوی متفاوتی دارند.

بخشی از  نسخه خطی قرآن

اواخر قرن 14 تا اوایل قرن 15 میلادی

این دو خط خوشنویسی با خط زیبا و جذاب از آیه 40 (سوره مؤمن ) قرآن است. قطعه‌ای که روی آن نوشته‌شده است، احتمالاً بخشی از صفحه‌ی بزرگترین کتاب قرآن موجود در تاریخ است. در اصل، هر صفحه شامل هفت سطر بوده که فقط در یک‌طرف نگاشته شده است. در مسجد جامع بی‌بی خانم شهر سمرقند یک صفحه دوطرفه به‌عنوان جایگاه عظیم الجسه برای این قرآن ساخته شد، که به سفارش یکی از نوه‌های تیمور بوده است. (تامرلین، متوفی 1405)

خطاط آن احتمالاً همان “عُمَر اقطا” معروف بوده که در منابع تاریخی آمده، عُمَر با نوشتن قرآنی بسیار کوچک که در زیر انگشتر قرار می‌گرفت، سعی داشت تیمور را تحت تأثیر قرار دهد. زمانی که دید آن قرآن بر سلطان تأثیری نداشت، عُمَر قرآن بسیار بزرگ‌تری نوشت که مجبور بودند آن را با گاری برای تیمور بیاورند.

یک برگ از نسخه خطی قرآن

حدود 1250-1300 میلادی

قرآن‌های مغرب یا غرب اسلامی، ازجمله آفریقای شمالی و اسپانیا، در اوایل تاریخ از جریان تحولات در شرق دور شدند. حفظ تعدادی از ویژگی‌های خوشنویسی باستانی که در آن از خط کوفی استفاده‌شده و همچنین استفاده از پوست که از نمونه‌های معمول منطقه است، در طول قرن‌های سیزدهم و چهاردهم رواج داشته. باوجوداین ویژگی‌های قدیمی، استفاده از جوهر طلا، منحنی‌های اغراق‌آمیز حروف در زیر سطر و همچنین اعراب رنگی به این ترکیب، کیفیت و توازن چشمگیری بخشیده است.

یک برگ از نسخه خطی قرآن

اواخر قرن 9 تا اوایل قرن 10 میلادی

مانند بسیاری از برگ‌های اولیه قرآن، این نمونه روی پوست با جوهر سیاه و قلم نی با لبه‌ای پهن نوشته‌شده است. حروف کشیده افقی که در اینجا دیده می‌شود از مشخصه‌های اولیه قرآن کوفی بر روی پوست است. تصور می‌شود قالب مستطیل شکل صفحه نیز بر این موضوع دلالت دارد. خطوط زاویه‌دار توسط منحنی چندین حرف که شبیه نقاط سیاه بزرگ هستند تعدیل می‌شود، فضای خالی داخلی آن‌ها تقریباً به‌اندازه‌ی یکسر سوزن کاهش می‌یابد و نقاط قرمز و سبز نیز اعراب را نشان می‌دهند.