آغاز رنسانس در ایتالیا
رنسانس به معنای تجدید تولد است.
یاکوب بورخهارت مورخ سویسی و نقاد هنری در اثر مشهور خود به نام تمدن رنسانس در ایتالیا مفهوم جدید رنسانس را در ذهن مردم نشاند. او ایتالیای سده 14 و 15 را زادگاه دنیای جدید شمرد.
پیش از آن دوران هزارساله بین پایان امپراطوری رم تا آغاز رنسانس قرون وسطی یا دوران تاریکی نامیده می شود.
رنسانس نخست در ایتالیا جلوه گر و سپس به بقیه ممالک اروپایی دامن کشید.
ویژگی های هنر رنسانس ایتالیایی
- پایان قرن مصیبت بار چهاردهم و آغاز دوره نقاهت طاعون (مرگ سیاه)
- تبدیل شمال اروپا به جامعه عمدتا شهری و به صورت سرزمینی با شهرهای مستقل
- تبدیل شمال ایتالیا به مراکز حیات اجتماعی و اقتصادی و سیاسی
- افزایش ثروت در جوامع شهری ایتالیا
- ایجاد امکانات تازه برای بهره وری از لذات دنیوی
- علاقه مند شدن متفکران ایتالیایی به فرهنگ یونانی رومی دریای مدیترانه کهن
- آشتی میان فلسفه بت پرستان دنیای یونانی رومی و تفکر مسیحی و نیز تغییر در نگرش به انسان
تعلیم و تربیت در عهد رنسانس
- فراهم آوردن رساله هایی در باب تعلیم و تربیت
- پروراندن دبیرستان ها بر مبنای فلسفی انسان گرایان (فلسفه اومانیستی)
- در هسته اولیه اولین دبیرستان در ایتالیا هنر های آزاد و ذوقی گنجانده شد.
- تاثیر رساله آموزشی «درباره خصلت» بر هنرهای ذوقی در آکادمی
- تاکید «درباره خصلت» بر آزادی واقعی و توانا کردن افراد برای وصول به امکانات کامل ذاتی خود
از سده 12 تا 15 چاپ دستی و با قالب چوبی
ابداع دستگاه چاپ فلزی و متحرک در قرن 15 میلادی
چاپ انجیل گوتنبرگ در سال 1455 نخستین کتاب واقعی ماشین چاپ
هنر رنسانس
- سده 15 عصر تجربه گری و آزمون مهارت فنی
- هنرمندان عهد رنسانس تقلید از طبیعت را هدف اصلی خود می دانستند.
- معیارهای جدید هنری از ذهنیت تازه ای حکایت می کرد که انسان را در کانون توجه قرار می داد.
- به گفته لئوناردو داوینچی، جوتو در سده 14 میلادی تقلید از طبیعت را آغاز کرد.
- نخستین شاهکار اوایل دوره رنسانس رشته نقاشی های دیواری مازاتچو در نمازخانه برانکاتچی (سه بعدی و برجسته)
- تاکید بر جنبه ریاضی نقاشی که در آن قوانین ژرف نمایی و سامان بخشی به نور با کمک هندسه و پرسکتیو مد نظر قرار گرفت.
- توجه به چگونگی حرکت و ساختار کالبدشناختی بدن
- ترسیم واقع گرایانه بدن برهنه یکی از رایج ترین مشغله های هنر رنسانس ایتالیایی شد.
- پیشرفت حیرت آور در زمینه پیکرتراشی و معماری
لئوناردو داوینچی (1452-1519)
لئوناردو داوینچی برانگیزنده چیزی بود که دلبستگی هنری اوج رنسانس به آرمانی کردن طبیعت یعنی دوری از ترسیم واقع گرایانه شکل انسان به شکل دلخواه را عملی ساخت. شام آخر بیانگر تلاش او در نشان دادن شخصیت و طبیعت درونی فرد با استفاده از اشاره و حرکت است. از سر تاسف لئورناردو در این دیوارنگاره روش تجربی را به کار گرفت که کیفیت ظاهری اثر را کاهش داد.
لئوناردو داوینچی را شخصیت واسطه در دستیابی به اصول اوج رنسانس می دانند. او در وارسی اشیاء و کالبد شکافی اجساد انسان برای درک بیشتر چگونگی کار طبیعت سنت تجربه گرایی سده 15 را عینی تر کرد اما او بر نیاز انسان به پیشرفت در ورای واقع گرایی تاکید می کرد و اوج رنسانس را به آرمانی کردن طبیعت متوجه نمود. شام آخر لئوناردو در میلان خلاصه درخشانی از گرایش های سده 15 در توجه به فضا و استفاده از چشم انداز برای نمایش اشیاء سه بعدی در فضای دو بعدی به شمار می رود.
رافائل (1483-1520)
استعداد نقاشی رافائل در سنین اولیه عمر او شکوفا شد و در سن 25 سالگی به عنوان یکی از بهترین نقاشان ایتالیایی معروف شد. او برای دیوارنگاره یا فرسکوهایش در کاخ واتیکان مشهور است و مخصوصا به خاطر ترسیم فراوان مدونا (مریم) مورد تحسین قرار گرفت. در آنها می کوشید تا به زیبایی مطلوب در ورای معیارهای انسانی دست پیدا کند.
اثر معروف او آلبا مدونا دنیایی از توازن، هماهنگی و نظم، اساسا هنرهای کلاسیک دنیای یونان و روم را عیان می کند. گرچه رافائل در سن 37 سالگی از دنیا رفت در زمان حیات خود شهرتی به دست آورد که با شهرت میکل آنژ و داوینچی قابل مقایسه بود.
او در این اثر رعایت اصول کلاسیک و ترکیب توازن و هماهنگی و وضوح و خرد را نشان می دهد.
میکل آنژ (1475-1565)
میکل آنژ کمال نقاشی و پیکر تراشی و معماری در اوج رنسانس بود. او تحت تاثیر عمیق اشتیاق درونی خود برای خلاقیت با هیجان و انرژی چشمگیر توانست آثار فراوانی بیافریند.
میکل آنژ تحت تاثیر فلسفه نوافلاطونی قرار گرفت که مخصوصا در ترسیم پیکره هایش بر سقف نمازخانه سیسین مشهود است. این بدن های پر از ماهیچه انسان آرمانی را در تناسب کامل به نمایش درآورده است. زیبایی این تصاویر در سبک کامل نوافلاطونی به معنی انعکاس جمال زیبای الهی است. هرچه قدر تن زیباتر باشد بیشتر به خدا شباهت پیدا می کند.
پاپ یولیوس دوم در سال 1508 میکل آنژ را به رم دعوت کرد و او را مامور تزیین سقف نمازخانه سیستین کرد. این طرح عظیم چهار سال بعد تکمیل شد. میکل آنژ در این نقاشی کوشید تا قصه هبوط آدم را با کمک 9 صحنه از روایت سفر پیدایش کرد. در این صحنه مجسمه آدم با تناسب اندام نیکوی خود که میکل آنژ آنرا انعکاسی از جمال الهی می دانست منتظر جرقه حیات ربانی است که به او اعطا می شود.
هنرمند و موقعیت اجتماعی او
هنرمندان اوایل دوره رنسانس حرفه خود را با شاگردی آغاز می کردند تا در صنف های هنری به مرتبه استادی برسند. شاگردان دارای قریحه استثنایی عاقبت می توانستند در مقام استادی کارگاه های خاص خود را ایجاد کنند. هنرمند را بر طبق روال قرون وسطی عمدتا به چشم صنعتگر تلقی می کردند.
از آنجا که هر صنف برای انجام کارهای خود منتظر سفارش می ماند از این رو حامیان هنر در دوره اولیه رنسانس نقش مهمی در ترقی آن بازی می کردند.طبقات توانگر اجتماعی مضمون و مقصود نقاشی ها و مجسمه ها را خود معین می کردند. تا اواخر سده 15 تحولی در موقعیت هنرمندان بوجود آمد و دیگر به افراد صاحب ذوقی مثل لئوناردو داوینچی یا رافائل و میکل آنژ به چشم صنعتگر نگاه نمی کردند. بلکه آنان را صاحبان قریحه هنری و انرژی های خلاق شبه ربانی می دانستند.
به مرور که احترام هنرمندان فزونی گرفت توانستند از آثار خود به لحاظ اقتصادی هم بهره مند شوند و از موقعیت بالایی برخوردار شوند و توانستند با نخبگان سیاسی و فکری جوامع خود معاشرت کنند.
منبع: تمدن مغرب زمین، اشپیل فوگل، ترجمه محمدحسین آریا، امیرکبیر، چاپ اول 1380
